BOEK-JAAR 2006

De Recensent vroeg aan haar medewerkers en aan enkele omstanders naar hun meest indrukwekkende leeservaring van het afgelopen jaar. Het resultaat is een alternatief boekenjaaroverzicht van 2006. En dat gaat van Ruben van Gogh tot F. Connewitz, van een rotgodje tot de vrouw van een tijdreiziger. En wat dacht u van Ingmar Heijtze die enkel Paul Auster leest zolang hij maar op de crosstrainer kilo’s kwijt aan het raken is. De bijdrage van Tim Donker leest u – ter relativering van al die jaaroverzicht-onzin - als column op de voorpagina.

Na eerst carrière gemaakt te hebben als verslaggever voor diverse media, hangt Luijendijk in een sappig verhaal de vuile was van diezelfde nieuwsindustrie buiten. Inkijkjes in de mores van tv-land als: ‘If it bleeds, it leads’ ontmaskeren nieuwsbrengers als nieuwsmakers. Redacties bezuinigen op het aantal verslaggevers ter plaatse, en zijn zo gedwongen uit de hand te eten van het voorlichtingsapparaat van regeringen. Maar eerder dan partij te kiezen, wil het boek de onontkoombaarheid van die situatie laten zien. Het gros van de mensen willen blijkbaar dit soort nieuws. In het tweede deel van het boek ontvouwt Luijendijk nog een verrassende kijk op de situatie in het Midden-Oosten.

Wat nieuwe Nederlandse poëzie betreft, viel er in 2006 heus wel wat te beleven, dankzij onder meer nieuwe bundels van Nachoem M. Wijnberg, Alfred Schaffer, Al Galidi en Tomas Lieske, maar in mijn boekenkast stond het jaar toch vooral in het teken van de ontdekking van het proza-oeuvre van Haruki Murakami: grootse verbeelding en verhalenrijkdom gekoppeld aan een haast klassieke stijlbeheersing. Daarnaast in het staartje van het jaar nog een plotselinge verrassing uit het obscure: W.L. Becker, Geheimzinnig landschap (Lawine, 1999): had baat gehad bij iets strengere redactie, maar wat mij betreft verdient Becker directe cultstatus.

Een bijzonder boek van Guus Kuijer kenmerkt 2006 misschien: Hoe een klein rotgodje God vermoordde. In een heldere en onweerlegbare betoogtrant toont hij aan dat de fundamentalistische gelovige degene is, die het geloof perverteert – ook volgens de criteria van de gelovige. Dit doet hij met een scherpe analyse van de teksten van het Oude en het Nieuwe Testament en de Koran. Iedereen moet dit lezen. (Buiten beschouwing bleef: hoe ik nachtenlang (ik slaap slecht in hotelbedden) Paul Austers New York Trilogy las in een Frans zeedorpje; de mooie prozadebuten van 2006 (Weijts, Blondeau) de indrukwekkende dichtbundels (Kregting, Schaffer). Oh, keuzes.)

Een boek dat indruk op mij heeft gemaakt is de roman Het Versteende Zuchten van F. Connewitz. Connewitz (1891, Zwitserland) doet verslag vane Eerste Wereldoorlog vanuit het neutrale Venezuela. Aanvankelijk gaat hem dit uitstekend af, maar in de loop van het verhaal blijkt steeds meer dat hij op een versteende wijze aan het zuchten is. Een extra debacle vormt zijn vrouw die de Egyptische wijze van zuchten nastreeft (hoofd kwartslag gedraaid; tong lichtjes op onderlip rustend). De zuchtwijzen blijken onverenigbaar; Connewitz ziet zich genoodzaakt vlierbessensap te drinken. Apart, eigenzinnig en meeslepend. Connewitz ontroert.

Art. 285b van Christiaan Weijts, goed voor de shortlist van de AKO -literatuurprijs 2006, was voor mij de meest verrassende (debuut)roman. Met een ingenieus en veelgelaagd verhaal brengt hij een actueel thema -stalking- met zijn pro’s en contra’s de literaire wereld binnen. Op een cynische manier, tegendraads maar toch amusant en geestig, met veel gevoel voor timing en ritmiek laat hij ons lezend genieten van jonge vrouwen die met hun seksualiteit pronken. Muziek, seks, verleiden, spelen en bespeeld worden, wordt zo fantastisch literair en muzikaal onder woorden gebracht dat het mij een ultieme leeservaring bezorgde. Kortom, Weijts is een aanstormend talent waarvan we nog mooie literaire pareltjes mogen verwachten.

In het doorgaans uiterst brave Nederlandstalige poëzielandschapje waar zwarte letters op wit papier dominant zijn, heeft Ruben van Gogh het aangedurfd Melle Hammer, de vaste vormgever van Contact, volledig los te laten op de lay-out van zijn bundel Klein Oera Linda. Gevolg: gedichten tussen citaten tussen tekstfragmenten tussen andere gedichten tussen straattaal… In verschillende lettertypes, in verschillende kleuren. Ondersteboven, rechtsomkeert en weer terug. Als Klein Oera Linda niet de beste bundel van 2006 is, dan is het toch op z’n minst de meest bijzondere. Dit is geen bundel die netjes van boven naar beneden, van links naar rechts gelezen moet worden. Dit is een bundel die je moet ondergaan.

'Zelfs vandaag bestaan nog niet alle denkbare gevoelens. Er zijn nog steeds gevoelens die onze vermogens en onze verbeelding te boven gaan. Af en toe, wanneer er een muziekstuk ontstaat dat nog door niemand is geschreven of een schilderij dat nog door niemand is geschilderd (..) doet een nieuw gevoel zijn intrede in de wereld. En dan, voor de miljoenste keer in de geschiedenis van het gevoel, zwelt het hart en laat het het nieuwe gevoel op zich inwerken.' (p. 127)
Dat is wat met je gebeurt als je dit boek leest. En meer dan dat. Want soms is een boek kennelijk zo mooi geschreven en doordacht, dat het vanaf dan ook meteen je nieuwe kwaliteitsnorm wordt.

Zelden heeft een boek zoveel verschillende gemoedstoestanden opgeroepen als Een verhaal van liefde en duisternis van Amos Oz. Het ruim 600 pagina’s tellende familie-epos stond begin 2006 op het programma voor de leesclub. Vol verwachting begon ik eraan, om mezelf na 100 pagina’s totaal verstrikt te vinden in een eindeloze rij van personages en herhalingen. Iets voor de helft gaf ik op. Dit boek zou ik niet uitlezen.

Maar het moest. Dus heb ik doorgezet en het is gelukt. En wat was dat de moeite waard! Nooit heb ik een verhaal gelezen dat lange tijd zo’n weerstand oproept, maar uiteindelijk zo prachtig en ontroerend blijkt te zijn. En nog weken blijft nazingen in je hoofd.

Een verhaal van liefde en duisternis is om te haten en om lief te hebben.

Mijn meest aangrijpende leeservaring van 2006 duurt al maanden. Daarvoor moet ik een genante bekentenis doen: in juli van dit jaar woog ik ongeveer honderd kilo. Nu ligt een gezond gewicht voor mij dertig pond lager, dus ik besloot mijn overtollige vlees naar een sportschool te slepen. Aldaar ontdekte ik de crosstrainer. Het goede aan dit apparaat is dat het schermpje met je vitale statistieken erop ook kan functioneren als lessenaar voor een boek. Toen ik dat eenmaal had ontdekt, waren zowel mijn lichaam als mijn geest gered. Tijdens de training lees ik uitsluitend Paul Auster in het Engels. Het lezen van een boek tijdens het trainen kan werkelijk aangrijpend zijn, omdat je door het sporten – ik werk me keihard in het zweet - binnen een kwartier op een endorfinekick zit. Daardoor zweeft het verhaal je hoofd binnen, en gaat alles veel meer voor je leven dan wanneer je met een kop thee op de bank zit te lezen. Er zijn momenten geweest dat ik moeite moest doen om niet in tranen uit te barsten of hardop te lachen. Soms viel ik van uitputting bijna van mijn privé-slavengalei omdat de training er al lang op zat, maar ik niet kon stoppen met lezen. Afgezien van regelmatig sporten kan ik iedereen alle boeken van Paul Auster aanraden, rijp en groen, het is allemaal briljant. Het enige nadeel aan lezen op een crosstrainer is dat je gedwongen bent het boek hardhandig open te vouwen en te maltraiteren met postelastieken, grote paperclips of microfoonklemmen, anders blijft het niet open voor je liggen. Koop dus bij voorkeur de goedkoopste pocketeditie die je kunt vinden en heb er vrede mee dat het boek, wanneer het eenmaal uitgelezen in je hoofd zit, gerust weg kan; de hoofdpersoon van Moon Palace leest een hele kamer vol geërfde boeken leeg.

PS een boek dat ik nooit zal lezen op de crosstrainer omdat het veel te mooi is uitgevoerd om met zweet te bevlekken, is het onlangs in gelimiteerde oplage verschenen Belangrijk is dat ik niet aan lezers denk van A.L. Snijders, de meester van het zkv (zeer kort verhaal). Wie wil leren hoe hij kort en briljant moet schrijven, leze Snijders. Meer weten? Zie www.afdh.nl

Natuurlijk, Grunberg schreef een van zijn beste boeken en Christiaan Weijts en Gerbrand Bakker leverden uitstekende debuten. In 2006 kwamen ook enkele subliem vormgegeven boeken uit. Ik denk aan: Grijsgedraaid (Leo Blokhuis), Strips in Stereo (diverse striptekenaars), DUF (Suzanne Hertogs) en Molenbeekstraat (Ernst Jansz), waarvoor tekenaar Peter van Dongen terecht de Kaf 2006 won. Maar mijn meest indrukwekkende leeservaring komt uit huize Foer/Kraus. Zijn (Jonathan Safran) eersteling was al indrukwekkend, haar (Nicole) debuut was nog maar zozo. Zijn tweede hakte erin met fantasierijke beelden, maar haar tweede boek zal niet snel uit mijn geheugen verdwijnen: Hartverscheurende personages in een bij de keel grijpend verhaal.

Dit jaar las ik het meer dan aparte The Time Traveller's Wife van Audrey Niffegger. Het boek is in essentie een liefdesgeschiedenis, maar dan wél een met een twist. Het verhaalt over een man (Henry) die wegens een genetische afwijking losgeslagen is in de tijd. De invloed daarvan is op zijn minst opmerkelijk. Zijn toekomstige vrouw, Claire, ontmoet hem voor het eerst als zij zes is en hij zesendertig. En hij ontmoet háár voor het eerst als hij achtentwintig is en zij twintig. Henry en Claire zijn prachtig uitgewerkte creaties en hebben afwisselend de hoofdrol in dit boek. Uiteindelijk is The Time Traveller's Wife een zeer tragisch, mooi, overtuigend en bijzonder ontroerend liefdesverhaal dat je voorlópig niet meer los zal laten. Ik las het Engelse origineel uit 2004, maar afgelopen jaar is ook de Nederlandse vertaling verschenen. Mis 'm niet!