De meest indrukwekkende leeservaringen van 2009

Svevo, Chacannes, Schouten, Duinker, De Botton, Mandelstam, Isherwood, Weijts, Toscano, Litt, Gorter, Herrick, Larsen, Kafka, Alinsky. Daar moet u het mee doen dit jaar. de Recensent nodigde dichters, schrijvers en recensenten uit om het opvallendste boek van 2009 te presenteren. Politiek, poëzie, non-fictie, fictie, kinderboek, biografie, oud, nieuw, radikaal en experimenteel. Alles mag en kan, zolang het maar een indrukwekkende leeservaring opleverde.

Italo Svevo – Bekentenissen van Zeno
Humor schuilt niet zelden in tragiek. De hoofdpersoon uit Bekentenissen van Zeno (La coscienza di Zeno) van Svevo is daarvan een prachtig voorbeeld. Het lukt hem niet te stoppen met roken, noch om zijn droomvrouw te versieren (en dus trouwt hij maar haar onaantrekkelijke zus), noch om trouw te blijven, noch om een succesvol zakenman te worden, noch om vast te houden aan al zijn goede, oprechte voornemens. Het is een tragisch boek om te lachen. Een literaire lachspiegel eigenlijk.

Olaf Risee, dichter (website), redacteur (Kluger Hans)

Marc Chavannes - Niemand Regeert – de privatisering van de Nederlandse politiek
Sinds de regeerperiode van CDA’er Ruud Lubbers en het opdringen van het neo-liberalisme via de EU en met Paars 1 en Paars 2, is politiek bedrijven een soort businessachtige aangelegenheid geworden met ‘efficiëntie’ als sleutelwoord.
Dat wekt de suggestie van verstandig omgaan met publiek geld. Maar in werkelijkheid heeft het, sluipenderwijs, de burger op achterstand gezet. Hem en haar tot ‘consument’ gemaakt waarbij het betalen van belasting – nooit geliefd maar altijd, al moet het grommend, als nuttig en noodzakelijk ervaren – als mengvorm van contributie en betaling van prompt te leveren diensten wordt gezien. Het besef dat je als vrije burger daarmee deels verantwoordelijk bent voor de maatschappij als geheel is daardoor op de achtergrond geraakt.
Ik houd van noodkreten als Chavannes’ boek. Zoals Gerard van Westerloo’s Niet spreken met de bestuurder er ook zo een is. Of het wat uithaalt? Ik hoop het. Maar zeker weten doe ik dit niet. Maar wanneer er nooit gebonkt wordt op de deur van ieders denken en geweten, dan weet je zeker dat het grondig misgaat met die ogenschijnlijk keurig geregelde samenleving van ons. En komt Huxley’s Brave New World sluipenderwijs toch naderbij. Brrr….

Rob van der Hilst, recensent klassieke muziek (weblog, de Recensent)

M. Schouten – Het leven van Billie Holiday
In 2009 heb ik vooral veel boeken over muziek gelezen en een van de leukste boeken was misschien wel Het leven van Billie Holiday (Bruna) een Zwarte Beertjes-pocket uit 1968 (eerste druk 1956), die ik vond in een kringloopwinkel. Het is een autobiografie die je een pijnlijk inkijkje geeft in het racistische Amerika, zowel Noord als Zuid, van de vorige eeuw. Daarnaast is de vertaling geweldig. De leipkikkers, teven, chicks en dope vliegen je om de oren.

Tsead Bruinja, dichter (weblog)

Arjen Duinker en meer
In 2009 heb ik merkwaardig weinig gelezen. Dat heeft een heel banale reden: wegens een trojan op mijn computer liet ik mijn creditkaart cancelen, en omdat ik in Istanbul woon valt er dan weinig meer te bestellen op het internet. Het gros van wat ik las is klassieke literatuur die ik lokaal kocht, vooral Borges en Camus en Peres, waarvan Camus me het meest geraakt heeft. Om toch twee bundels uit 2009 te noemen die ik heel goed vond: Buurtkinderen van Arjen Duinker is een schitterende bundel die iedereen zou moeten lezen, en The Moth or the Flame van Joshua Ray Stephens (een soort visuele poëzie, een Beardsley voor de sciencefiction generatie) ook zeer de moeite waard. Maar zoals gezegd heb ik niet veel gelezen dit jaar. Maar goed de zon is ook dood, zo weten we dankzij Kees de Jager uit Texel.

Martijn Benders, dichter (Loewak)

Alain de Botton - Ode aan de arbeid
Er zijn maar weinig boeken die maken dat de wereld na lezing ervan niet meer dezelfde is. Alain de Botton heeft met Ode aan de arbeid zo'n boek geschreven. Reportage, essay, filosofie, poëzie: het laat zich niet indelen en het verbaasde me dat zoiets nog mogelijk is. Alain de Botton volgt voor dit project een aantal mensen in hun werkzame leven, van accountants in Londen tot een medewerker van een koekjesfabriek. Door die opzet maakt hij een poëtische ode aan de onbekende wereld van loodsen, transport en logistiek, waar die hem gelijktijdig tot een scherpe, innemende, geestige en meedogenloze analyse van onze tijd inspireert. Dit boek toont aan waar het geschreven medium in onze tijd nog toe in staat is.

Christiaan Weijts, schrijver (weblog)

Nadezhda Mandelstam - Hope Against Hope
Christopher Isherwood - Goodbye to Berlin
2009 stond voor mij in het teken van het verzet tegen onderdrukking. In boeken dan. In Hope Against Hope beschrijft Mandelstam het lot dat haar man, de dichter Osip Mandelstam, treft nadat Osip een beledigend gedicht heeft geschreven over Stalin. Het gedicht is ongepubliceerd, maar toch bereikt het Stalin. Omdat de Grote Leider nu eenmaal een klein gevoel voor humor heeft, volgt verbanning op verbanning voor de Mandelstams. Nog schrijnender zijn echter de beschrijvingen die Mandelstam geeft van anderen. Anderen die zich vergeetachtig houden, anderen die wandaden afdoen met 'waar gehakt wordt vallen spaanders' of 'hij zal heus wel iets gedaan hebben'. Anderen die zich moeiteloos aangepast hebben aan het regime.
Diezelfde aanpassing beschrijft Isherwood in Goodbye to Berlin, een collectie verhalen die zich afspelen in het Berlijn vlak voor de nazi's de macht grijpen. Dit boek is luchtiger, zoals te verwachten valt in het Berlijn van nachtclubs, cabaret en Sally Bowles. Maar op de achtergrond zijn, steeds nadrukkelijker, de nazi's. De machtsgreep van Hitler is voor Isherwood aanleiding om Berlijn te verlaten. Bij de mensen die blijven, heeft de verandering al ingezet: 'She is merely acclimatizing herself, in accordance with a natural law, like an animal which changes his coat for the winter. Thousands of people like Frl. Schroeder are acclimatizing themself. After all, whatever government is in power, they are doomed to live in this town.'

Milla van der Have, dichter (weblog)

Christiaan Weijts – De etaleur
Merkwaardig dat deze novelle, in Nederland althans, zo weinig aandacht heeft gekregen. Christiaan Weijts heeft nochtans met zijn derde boek misschien wel zijn beste tot nu toe afgeleverd. Het verhaal van een etaleur met huwelijksproblemen die een wel zeer ambitieuze etalage ontwerpt wordt moeiteloos verweven met een helder geformuleerde cultuurkritiek – en eindigt ten slotte bij de ultieme onschuld. Literatuur als een dansvoorstelling, fictie en essayistiek ineen.

Edwin Fagel, dichter (weblog), recensent (Awater, de Recensent)

Rodrigo Toscano - Collapisible Poetics Theatre
Collapsible Poetics Theatre (2008) is een boek met een soort theatrale gedichten. Geen toneelstukken, maar polyfone poëzie, soms met enscenering, in een krankzinnig mengtaaltje dat steeds heen en weer schiet tussen felle politieke of poëtische theorie, slang, bizarre grappen en verschillende talen. Voor een idee, een piepklein fragment uit het vierstemmige Truax Inimical:
(4) In the basement of the Empire is a two-year-old who'll grow up to denounce her keeper's accomodationism
(3) Is this what they call realpolitik?
(1) Wabbit hunting season!
(2) Wabbit, the unduck.
Radicaal sociaalkritische experimentele slapstick waar je veel energie van krijgt. Van Toscano zijn op YouTube ook performances te vinden.

Samuel Vriezen, dichter, componist (weblog), recensent (de Reactor)

Toby Litt - Journey into Space
Twee tieners zitten op een verlaten tennisbaan aan boord van een ruimteschip. Ze zijn geboren op het schip en weten dat ze er ook zullen doodgaan, want het schip zal pas generaties later aankomen op zijn bestemming. En dus vullen deze twee hun tijd met praten over regen, zomerbriesjes, de geur van dor gras en het gevoel van sneeuw op je wangen. Een stoer boek, net zo experimenteel als het aangrijpend is.

Floor Buschenhenke, dichter (website)

Herman Gorter – Liedjes
Het boek van 2009 was voor mij Liedjes van Herman Gorter, door Jacob Groot treffend omschreven als “De mooiste miskende poëzie” van de vorige eeuw. De Gorter van na Verzen geldt in Nederland als verdacht, omdat hij zich in dat werk inliet met utopisch communisme – wij weten immers sinds halverwege de 20e eeuw waar dat utopisme allemaal toe kan leiden. Maar als je een boek als Liedjes echt leest, dan moet je concluderen dat Gorter ons juist dat wil mededelen. Liedjes is de lyrische weerslag van een teleurstelling, van een verloren gaan van een utopie. Gorter mag de geschiedenis ingegaan zijn als een propagandist voor het communisme, maar hij was een van de eersten die met Lenin brak, iets dat de meeste van zijn sociaal-democratische veroordelaars op zijn vroegst pas in de jaren ’80 hebben gedaan, toen het postmodernisme gemeengoed werd. Daarin vindt het boek ook haar actualiteit, omdat de dood van ieder idee een vraag oproept: wat nu? En in zo’n tijd leven we nu, nog steeds, in een tijd waarin oude ideologische veren zijn afgeschud maar we merken dat we zonder veren niet kunnen vliegen. De PvdA staat op 15 zetels. Een nihilist dreigt premier te worden. We moeten verloren ideeën betreuren, zodat we kunnen vragen: wat nu? We moeten Liedjes lezen.

Joost Baars, dichter (weblog), zakelijk coördinator (Perdu)

Steven Herrick - Aan de rivier / De roep van de wolf / Cold skin
Romans in vrije verzen, het is eens wat anders. Tegenstanders zullen opwerpen dat het een al te makkelijk trucje is, maar ze hebben het mis. Aan de rivier, De roep van de wolf en Cold skin (Lemniscaat) zijn stuk voor stuk intimistische romans over het leven in een of ander onooglijk dorp in Australië, gevat in trage verzen die de lezer dwingen in het ritme van de plek en het verhaal.

Tine Mortier, kinderboekenschrijfster (website), recensent (de Recensent, Leeswolf)

Reif Larsen – De Verzamelde Werken van T.S. Spivet
Ik las luisterde dit jaar het langverwachte nieuwe detectiveboek van Dan Brown. Een spannend verhaal over Washington en de vrijmetselarij, maar met erg veel bombast en herhalingen. Goed voor een negatieve recensie. Toevallig gaat het meest indrukwekkende boek ook over de vrijmetselarij en Washington. Spivet is een licht autistische 12-jarige jongen die tekeningen en kaarten maakt en door heel de V.S. reist om in het Smithsonian Institute een prijs in ontvangst te nemen. Het avontuurlijke verhaal, de verrassende invalshoek en het vakkundig verzwegen trauma maken dit tot een prachtboek. De volgetekende kantlijnen van alle 400 bladzijden maken het tot een klein kunstwerk.

Ricco van Nierop, journalist/recensent (Sax, Memory Magazine en de Recensent)

Franz Kafka - Het Slot (1926)
‘Ze gaf K haar bevende hand en liet hem naast haar plaatsnemen, ze sprak moeilijk, het kostte moeite haar te verstaan, maar wat ze zei’
In deze zin eindigt Het Slot van Franz Kafka. Het doet denken aan een tafelgenoot in een Italiaans restaurant die ik eens een vegetarische pizza zag verorberen. In het midden van de pizza troonde een decimeter hoge, kegelvormige kop met sla. Wie niet zag dat het hier om iets vegetarisch ging, was gek. Wie niet ziet dat het boek van Kafka onvoltooid is, is eveneens gek. Het Proces is ook onvoltooid, maar Kafka heeft zich nog de moeite getroost een zinnetje af te maken en een punt neer te zetten.
Het is net of Het Slot met een smoesje eindigt: een abrupte dood – hartfalen - scheidde de auteur van zijn ganzenveer. De huishoudster vond hem.
Is het allemaal de schuld van Max Brod, die Kafka’s nalatenschap verzorgde? Aan die vraag gaan twee vragen vooraf: bestond de vegetarische pizza (met slakop) in het Praag van Kafka? En: werd ze door Brod met smaak verorberd?

Danny Degenaar, dichter

Saul D. Alinsky - Rules for Radicals: a pragmatic primer for realistic radicals (1971)
Voor 2009 staat het inmiddels beduimelde, volledig dichtgeschreven (met potlood, dat wel), non-fictionele Rules for Radicals op de onbetwiste nummer 1 positie. In eerste instantie aangetrokken door de schijnbare tegenstelling van de woorden in de titel x een (persoonlijke) zoektocht naar nieuwe manieren van oppositie voeren in tijden dat de oude instrumenten – zoals met honderdduizenden op straat staan roepen – niet meer voldoen. Paradoxaal genoeg kom je dan eerst bij een boek uit 1971 uit... En daarna Yes Men Fix the World kijken... Die is wel uit 2009, maar heeft er alles mee te maken.

Anneke Jansen, programma-directeur theaterfestival Fringe (weblog)

Redactie en coordinatie: Ricco van Nierop
Met dank aan: Miriam de Rouw

Lees verder op de Recensent:
BOEKEN 2008 - Indrukwekkende leeservaringen
BOEKEN 2007 - Indrukwekkende leeservaringen
BOEKEN 2006 - Indrukwekkende leeservaringen