Let op! Hier komt de truc!

Afgelopen donderdag zat ik in de nachttrein tussen Amsterdam en Den Haag. En zoals wel vaker in de nachttrein zat ik daar vooral in slaap te vallen. Juist op het moment dat de sluimer over zou gaan in een verkwikkend slaapje, bedacht ik me dat mijn tas wel erg open en bloot naast me op het bankje lag. Omdat ik geen zin had me te bewegen, ging ik in mijn halfslaap na hoe erg het zou zijn als ik straks wakker zou worden en merken dat iemand mijn tas had meegenomen. Volgens mij zat er niets van waarde in. Ik had mijn handen in de zakken van mijn jas: rechts voelde ik mijn portemonnee, links mijn mobiel. Verder zat er alleen een kladblok in die tas, een aantal pennen en een al uitgelezen krant. O – en de tweede bundel van Onno Kosters, De grote verdwijntruc. Die wilde ik toch niet kwijt. Er zat niets anders op dan lodderig mijn ogen open te doen en de tas op een voor dieven wat minder aanlokkelijke plek te leggen.

Begrijp me goed, dit doe ik niet voor alle poëzie. Ik heb voldoende bundels in mijn bezit waarbij ik mezelf er niet van zou weerhouden in slaap te vallen om het risico van een eventuele diefstal ervan uit te sluiten. Kosters, en u zult me niet kwalijk nemen dat ik het eindoordeel al in de tweede alinea van mijn recensie verklap, heeft met deze tweede bundel een fraaie opvolger op zijn opvallende debuut Callahan en andere gedaanten (2004) afgeleverd. Ik zou alleen daarom al verre van amused zijn als juist mijn exemplaar van De grote verdwijntruc zijn titel in praktijk brengt.

Kosters’ debuut viel op vanwege enerzijds de rake karakterschetsen van personen of personages die de meeste van ons ook uit het dagelijks leven kennen. Zo volgden we de daden van o.a. Callahan (ofwel: Dirty Harry in de vertolking van Clint Eastwood) en de toenmalige keeper van voetbalclub RKC Sinouh (nu keept hij in Turkije), bijna altijd met een tragikomisch effect. Ook minder expliciet werd er een virtuoos spel gespeeld met een verbazingwekkende hoeveelheid verwijzingen naar ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur. Anderzijds was de bundel typografisch bijzonder: de drie afdelingen waren allen op een verschillende wijze opgemaakt. Ook had het debuut een hele eigen toon, een merkwaardige mengeling van naar cynisme neigende ironie en een speelse uiting van virtuositeit, die zich uit in de belezenheid van de dichter en diens vermogen de taal op een creatieve manier naar zijn hand te zetten.

Deze zelfde elementen komen we ook in De grote verdwijntruc tegen. De hoofdrollen worden dit keer gespeeld door de lijfwacht van Al Gore (‘de vierde doelman van de wereld’), Burt Lancaster en vooral Robinson, een personage uit de gedichten van respectievelijk de Amerikaan Weldon Kees en de Engelsman Simon Armitage. De gehele tweede helft van de bundel, vanaf de korte afdeling ‘Over naar Robinson’, is rond deze Robinson geschreven. Anders dan Callahan is Robinson geen tragikomische machoheld, geen figuur waar iedereen wel een voorstelling van heeft. Hij heeft niets te maken met Robinson Crusoë, maar is een personage dat oorspronkelijk in het leven is geroepen door Weldon Kees; een Amerikaanse dichter die zelf onder merkwaardige omstandigheden is verdwenen. Robinson is veel minder grijpbaar dan Kosters’ eerdere personages, bij zowel Kees en Armitage als bij Kosters, hij is een figuur die er tegelijk is en niet is, die op onverwachte momenten opduikt en verdwijnt:

(p. 39)

Dit beeld van Robinson heeft Kosters letterlijk ontleend aan zijn Engelstalige voorbeelden, waarvan hij achterin, in de bijlage, een aantal eigen vertalingen heeft opgenomen. Ook in de poëzie zelf maakt Kosters daar trouwens geen geheim van:

(p. 37, ‘Op zoek naar Weldon Kees’, Vrij naar Simon Armitage, ‘Looking for Weldon Kees’)

Maar in de handen van Kosters krijgt Robinson wel degelijk gestalte en is zijn verschijning aanleiding voor treffende observaties van het moderne leven (‘In de trein, jij? Mijn e-mail nog gehad?’), leuke taalspelletjes en zelfs een prachtige relativering van het medium poëzie. In ‘Weeralarm’ beweert de ‘ik’, na het vinden van een briefje van de glazenwasser Robinson: