In evenwicht het heilige dragen

(Dagboek van een lezer #6)

Afgelopen donderdag werd in sociëteit De Vereeniging in Den Haag het nieuwe nummer van het Haagse literair tijdschrift Extaze gepresenteerd. Extaze doet dat altijd met een avondvullend programma waarin het nieuwe nummer voor een aanzienlijk deel live wordt opgevoerd. Soms is dat een hele zit, vorig jaar heb ik zo’n presentatie met moeite tot aan de pauze uitgezeten.

Ook de presentatie van het derde nummer van deze jaargang was een beetje moeizaam, ditmaal vooral door de akoestiek van de Vereeniging. Het was de eerste keer dat ik daar binnen was en gelukkig is het interieur van de 19^de eeuwse sociëteit prachtig. De bijdragen waren (vanaf de achterste rij, waar ik zat) nauwelijks te volgen.

Misschien heeft de organisatie dat expres gedaan. Met des te meer gretigheid ben ik eenmaal thuisgekomen de nieuwe Extaze gaan lezen. Het thema van dit nummer is ‘Mystiek’. Dus, kort gezegd, de zoektocht naar God, of het goddelijke, in de literatuur en kunst.

Emeritus hoogleraar Jaap Goedegebuure publiceerde een paar jaar geleden de studie Nederlandse schrijvers en religie 1960-2010 en hij is momenteel bezig met een studie over mystieke aspecten van de Nederlandstalige twintigste eeuwse poëzie, die volgend jaar moet verschijnen en Wit licht zal heten. Hij opent het nummer met wat een samenvattend overzicht daarvan lijkt, een beschouwing over de literaire avant-garde en de mystiek. Met de ‘literaire avant-garde’ worden die van de jaren ’20 en ’50 van de twintigste eeuw bedoeld, met namen als Theo van Doesburg, Paul van Ostaijen, Jan Hanlo en Lucebert. Het is een doorwrocht verhaal, met heel veel namen, en een aantal mooie citaten uit met name Van Ostaijens Feesten van Angst en Pijn. Dit citaat illustreert bijvoorbeeld Van Ostaijens gebruik van paradoxen, in Goedegebuures woorden ‘de dichterlijk-mystieke taal bij uitstek’:

Goedegebuure laat mooi zien hoe rijk de mystieke traditie is in de Nederlandstalige literatuur. Hij weet die traditie aan de hand van enkele rake noties goed te duiden, zoals de egdachte dat de zichtbare wereld niet de ware wereld is, het eerder genoemde gebruik van paradoxen en bijvoorbeelod de centrale rol van licht in het werk van mystieke dichters. Hij weet het toch wat ongrijpbare begrip daarmee een heel eind te duiden. Maar echt begrijpen doe je het pas bij d egedichten zelf, omdat je het daarmee ook ervaart. En dan bedoel ik niet alleen de citaten uit het betoog van Goedegebuure, maar ook de gedichten die elders in het nummer staan: van Maria van Daalen, maar ook van bijvoorbeeld de jonge dichter Maarten Buser en Gerrit Venema, die al wat langer meeloopt. Ik sluit af met een weerbarstig sonnet uit ‘Teruggave’ van Maria van Daalen, een ‘liefdeslied’ in vijf delen, waarvan ik het vierde voorlees:

Ik wil maar zeggen: het nieuwe nummer van Extaze is heel mooi geworden. Ik verheug me op het aanhoudende gezelschap van dit nummer, de komende herfst.

Edwin Fagel

Het Woordenrijk is een wekelijks radioprogramma over poëzie bij denhaagfm.nl (dinsdag 21:00-22:00). Het programma is een productie van het Haags dichtersgilde o.l.v. Harry Zevenbergen. Elke twee weken is deRecensent te gast, de ene maal Edwin Fagel met een Dagboek-deel en de andere maal Ricco van Nierop met een poëzierecensie.