Toen vorig jaar Jaap Goedegebuure afscheid nam als hoogleraar moderne letterkunde aan de Universiteit Leiden, kreeg hij een bundel aangeboden over polemiek en conflict in de Nederlandse letteren: Strijd! Het is een reeks mooie verhalen en anekdotes over de vele polemieken en conflicten uit de Nederlandse literatuurgeschiedenis.

Het staat vol geweldige verhalen over de controverse tussen Bilderdijk en Van der Palm, de Mandarijnen op zwavelzuur van Willem Frederik Hermans, E. du Perron die op de vuist gaat met Martinus Nijhoff, Gerard Reve voor een zaal literatuurliefhebbers Simon Vinkenoog een schop verkoopt, etc. Een polemiek is niets waard als er niets op het spel staat en als die niet op het scherp van de snede wordt uitgevochten - en dat deden deze schrijvers ook. Je zou haast zeggen dat literatuur een vorm van oorlog voeren is.

Dat wordt ook wel gezegd. Laatst zag ik op een poëzieblog dat de blogger in een discussie over poëzie zijn tegenstander ‘Pol Pot’ noemde. Toen iemand hem erop wees dat die vergelijking wel erg grof was, antwoordde hij: ‘poëzie is oorlog’.

De stelling dat poëzie ‘oorlog‘ is lees ik altijd als het opgewarmde prakje van Gerrit Komrij, die het uit de keuken van Ter Braak en Du Perron haalde, die het op hun beurt weer bij Nietzsche vandaan haalden. Volgens mij wordt ermee gezegd dat ook in poëzie het recht van de sterkste geldt. Dat de stem die gehoord wil worden, dit alleen bereikt ten koste van andere stemmen. De eigen poëzieopvatting (die immers ook een opvatting van het leven is) moet verdedigd worden tegenover andere opvattingen; enerzijds omdat dit de ‘winnaar’ van die oorlog wellicht een plekje in de canon oplevert, anderzijds omdat dit de meest geïnspireerde teksten oplevert.

Ik noemde aan het begin van dit stukje een aantal namen uit het verleden en ik geloof dat ik in de hedendaagse literatuur geen naam van een vergelijkbaar virtuoos polemist kan noemen. Er wordt nog wel gepolemiseerd, maar ik heb de indruk dat de huidige schrijvers en dichters vooral polemiseren om het polemiseren. Of gewoon omdat ze een punt willen maken. Maar poëzie is nu juist het domein waar dit soort wetmatigheden niet gelden. Het recht van de sterkste, de wet van vraag en aanbod, de zwaartekracht, de Wet van Archimedes, de Stelling van Pythagoras - ze verliezen in poëzie stuk voor stuk hun eeuwigdurende geldigheid.

Wanneer polemische teksten beginnen te vonken, is het standpunt van de schrijver niet eens zo heel belangrijk. Dan is het de taal die spreekt - en die iets zegt dat voorbij het particuliere standpunt gaat, voorbij de actuele aanleiding - en voorbij welk conflict dan ook.

Edwin Fagel

Het Woordenrijk is een wekelijks radioprogramma over poëzie bij denhaagfm.com (dinsdag 21:00-22:00). Het programma is een productie van het Haags dichtersgilde o.l.v. Harry Zevenbergen. Elke twee weken is deRecensent te gast, de ene maal Edwin Fagel met een Dagboek-deel en de andere maal Ricco van Nierop met een poëzierecensie.

Beluister hier de hele aflevering met naast bovenstaande bijdrage van Edwin Fagel, ook Paulina Vanderbilt over Tom Waits en een gesprek met Scholenslam-winnares Sanne Bartfai.