Het Woordenrijk is een wekelijks radioprogramma over poëzie bij denhaagfm.com (dinsdag 21:00-22:00). Het programma is een productie van het Haags dichtersgilde en wordt gepresenteerd door Harry Zevenbergen. Elke twee weken leest deRecensent een poëzierecensie voor.

Stripgedichten

Een van de leukste bundels uit mijn kast is The art of the possible van de Amerikaanse dichter Kenneth Koch. Tijdens zijn leven heeft hij de bundel niet uitgegeven gekregen. Dat lukte pas in 2004, dus twee jaar nadat hij op 77-jarige leeftijd was gestorven. Het is een dichtbundel die als een stripboek is geschreven. Op de voorkant wordt de bundel getypeerd as ‘Comics, mainly without pictures’ en dat zegt het eigenlijk het beste. Want hoewel er af en toe wel een mannetje of een autootje staat getekend, is het een stripboek die in de eerste plaats uit taal is gemaakt. En in stripboeken wordt die anders ingezet dan in wat ik dan maar even ’leesboeken’ noem. Uitroepen, bijvoorbeeld, staan in hoofdletters of in expressieve vakjes.

Ook maakt Koch bijvoorbeeld gebruik van de manier waarop de pagina van een stripboek is verdeeld. Het wordt tijd dat Het Woordenrijk een tv-programma wordt, want het zou het mooist zijn als ik gewoon even kan laten zien hoe inventief Koch de vormtaal van stripboeken inzet.

Laat ik het er voor nu maar op houden dat deze getekende gedichten speels zijn. Deze bundel is in zoverre gedateerd, dat hij net is geschreven voordat we internetpoëzie hadden en het terrein nog veel verder werd uitgebreid. En toch, deze gedichten hebben een lol en een speelsheid die ik eigenlijk niet of nauwelijks heb gezien in de internetpoëzie. Het is een heel specifiek soort speelsheid, die van de stripboeken, en elke pagina van deze bundel is een verkenning van de mogelijkheden die dit biedt.

En die zijn legio. Ik beschrijf er een paar. Koch heeft zijn stripgedichten ondergebrachte in korte, geinige hoofdstukjes,waar de Going to the museum-comics er een van is. We zien op de linkerpagina, onder de titel een aantal vakjes die schilderijen voorstellen en waar ‘Ha ha!’ in staat geschreven. Op de rechterpagina staat een groot vierkant. In het vierkant staat: ‘REALLY BIG PICTURE’ en daaronder heel groot: ‘HAHA! HAHA! HAHAHAHAHAHA!!’

Of neem de ‘Stopping off for death in life-comics’, waarbij in de D van Death in de titel een doodshoofdje is getekend. De pagina is daaronder verdeeld in vier vakjes met daarin de volgende dialoog:

“HEY! ISN’T THIS THE PLACE WE HAD THE ACCIDENT?”
“YEAH! BUT WHERE’S THE AUTOMOBILE?”
“IT’S GONE! I DONT SEE IT ANYWHERE!”
“MY GOD! WE MUST BE DEAD!!!”

Of neem, tenslotte, de “GRRR COMICS’. We zien de kop van een beest met scherpe tanden, een wolf denk ik, en onder die kop staat: ‘GRRR’. In de kop staat de tekst:

DON’T BE AFRAID OF THE WORLD OF GRR

Ik heb nu een paar voorbeelden gekozen van stripgedichten die redelijk makkelijk voor de radio uit te leggen zijn. Maar er staan ook een paar simpelweg prachtige verhalende stripgedichten in de bundel die ik hier onmogelijk kan reproduceren.

The art of the possible begint met een credo dat een aantal zaken opsomt die onmogelijk zijn:

Vanishing is impossible
Lasting is impossible
Being in two places at once is impossible
Speaking the entire truth is impossible

Enzovoorts. De opsomming eindigt met de constatering in kapitalen:

EXCEPT IN ART
ART IS THE ART OF THE POSSIBLE

De gedachte dat in kunst alles mogelijk is, is misschien een beetje een open deur. Maar Kenneth Koch demonstreert in deze bundel dat er nog veel meer mogelijk is dan we voor mogelijk hielden.

Edwin Fagel

De hele uitzending van Het Woordenrijk (met tevens interviews over Ondertaal en Vertaalde Poëzie door Gilles Boeuf) is hier terug te luisteren. Bovenstaande tekst wordt voorgelezen vanaf ongeveer 10 minuut.