Kommer en kwel – deel 1

In de bibliotheek of boekhandel grijp ik zelden naar waargebeurde verhalen. Het zegt me niet veel. De kranten en het nieuws zijn dagelijks gevuld met gruwelijke verhalen die je bij de strot grijpen. Wat me in boeken aantrekt, is dat ze niet echt zijn maar toch die indruk geven. Ze nemen je mee naar een wereld die de jouwe niet is – dat zou je zelfs niet willen – en toch sta je er middenin. Papier van Dirk Bracke beloofde het beste van twee werelden: authenticiteit gekoppeld aan fictie. Een mens zou van minder nieuwsgierig worden.

Het verhaal van de Albanese Liza in Papier is gedeeltelijk waar, en komt helaas overeen met dat van talloze andere vluchtelingen. Haar vader moest omwille van zijn politieke activiteiten onderduiken en Liza heeft er geen idee van waar hij is. Ze woont dan ook bij haar grootouders in een flat, tot op een dag blijkt dat ook haar leven in gevaar is. Er zit voor het meisje niets anders op dan alles achter te laten en te vluchten. Maar uiteraard valt Liza in verkeerde handen. Zo raakt ze al de eerste dag haar papieren en haar geld kwijt, en slaagt ze er slechts met de grootste moeite in om haar bestemming Brussel te bereiken. Wanneer ze uiteindelijk in een Antwerps vluchtelingencentrum terecht komt, is de miserie nog niet voorbij. Integendeel. Haar situatie is uitzichtloos: ze heeft geen papieren, geen familie en nauwelijks mogelijkheden tot contact met de buitenwereld. Maar dat verandert allemaal wanneer ze Eduart leert kennen. Ook hij komt uit Albanië, en hij beweert iemand te kennen op de dienst Vreemdelingenzaken, die haar zou kunnen helpen met haar verblijfsvergunning. Uiteraard kost zoiets geld, maar ook daarvoor heeft Eduart een oplossing: Liza kan naakt bij hem voor een webcam poseren…

Dirk Bracke vertelt het verhaal van Liza zonder veel omhaal, zonder franje. Dat is goed, want een verhaal als dit heeft aan franje geen behoefte. Maar enige nuance had wel gemogen, en die is af en toe heel ver te zoeken. Zo worden Liza en haar vriendin Malia nogal scherp tegenover elkaar geplaatst. Handig is dat: een Albanees meisje dat er graag mooi en koket uit wil zien, en een Afghaanse vluchtelinge die nog net geen hoofddoek moet dragen. Maar met Malia loopt het al snel danig mis. Haar vader overweegt om haar uit te huwelijken aan een oudere man in het centrum. Natuurlijk is dat diezelfde man die Liza enige tijd eerder onfatsoenlijke daden zag stellen met een andere bewoonster, tegen betaling. De lezer kan dus opgelucht ademhalen als Malia’s vader beslist niet op het voorstel in te gaan, maar dat ware te mooi geweest. De pretendent randt het meisje aan, en ondanks het feit dat hij er op het nippertje van weerhouden wordt haar te verkrachten, is ze onteerd en zal ze dus waarschijnlijk met hem moeten huwen. Of dat ook daadwerkelijk zo is, wordt verder in het boek in het ongewisse gelaten.

Maar hoe zit het nu met het waarheidsgehalte in dit boek?

In het voorwoord van de centrumverantwoordelijke van een Opvangcentrum in Antwerpen wordt een tipje van de sluier gelicht. Dirk Bracke heeft zich ter plekke grondig geïnformeerd en wou het verhaal van een jonge vluchteling schrijven. Maar! Omdat volgens het inleiding van dhr. Herthogs “De boeken van Dirk gekenmerkt [zijn] door een heel hedendaagse, moderne stijl” en de asielwet grondig werd gewijzigd tijdens zijn voorbereidingsperiode, bleek dat niet meer met elkaar in overeenstemming te brengen. Dus heeft Bracke het verhaal aangepast. Het voorwoord plaatst deze beslissing in een “juridisch perspectief”, als ware het een misdrijf.

Eerlijk gezegd begrijp ik niet helemaal waar dit precies om draait, maar het stoort me wel. Niet omdat ik per se een waargebeurd verhaal wil lezen, maar omdat ik nu niet kan inschatten wat de realiteit is, en wat de wil van de auteur. Want als op het einde van een boek het minderjarige hoofdpersonage zelfmoord pleegt uit schaamte omwille van het naakt poseren, dan wil ik graag weten of de auteur dit zelf heeft verzonnen. Dan wil ik weten wie er precies vond dat het leven niet meer de moeite waard is op je – pakweg – vijftiende, wanneer je vrienden weten dat je zonder kleren aan voor de webcam bent geweest. Het meisje uit Albanië, dat al ettelijke keren haar leven op het spel had gezet? Of de schrijver uit België?

Nog meer problemen had ik met de tekst op de achterflap. Die heeft het over een “brandend actueel en meeslepend verhaal dat niemand onberoerd laat”. Kijk, dat zal zo wel zijn, maar het lijkt me niet fijn om zoiets over een boek te vertellen, laat staan over het leven van een jong mens. Want deze flaptekst herleidt het boek van Bracke tot niets meer dan dat: een meeslepend verslag van een verschrikkelijk levensverhaal. En ik wel eens willen weten wie zijn hele leven en alle miserie daarin herleid wil zien tot enkel dat. Een brandend actueel verhaal. Meeslepend. Laat niemand onberoerd.

Fijn.

Maar of je daarmee ook een verblijfsvergunning in de wacht sleept is nog maar zeer de vraag. Een mens zou van minder hopeloos worden.

Tine Mortier