Auteur: Selma Lagerlöf
Titel: Het kerstcadeau
Uitgeverij: Atlas
ISBN: 9045009412

Auteur: Roddy Doyle
Titel: Niet alleen voor kerstmis
Uitgeverij: De Geus (pocket, 2001)
ISBN: 9052269440

Auteur: David Sedaris
Titel: Holidays on ice
Uitgeverij: Vassallucci
ISBN: 9050004563
Datum bespreking: 15-12-2002
 

Eerste zang:

"Vrolijk Kerstfeest, oom!" En god zegene u!" riep een opgewekte stem.

"Vrolijk Kerstfeest!" zei Scrooge. "Welk recht heb jij om vrolijk te zijn? Naar de maan met dat vrolijke Kerstfeest!"

"Als ik het voor het zeggen had," ging Scrooge verontwaardigd voort, "dan zou ik iedere gek, die rondloopt met dat vrolijke Kerstfeest op de lippen, met zijn eigen pudding gaar laten koken en hem laten begraven met een hulsttak in zijn hart. Ja waarachtig, dat zou ik doen!" (p.11,12)

Scrooge populairder dan Jezus! Met A Christmas carol* kreeg Charles Dickens het bijna voor elkaar. Samen met de illustratoren zorgde hij voor de basis van de kerstsfeer zoals die tegenwoordig vormgegeven wordt. De uitvoering die ik voor mij heb, is geïllustreerd door Anton Pieck, het kan niet ‘kersteriger’. De geboorte van Jezus, met goede personages als Maria, Jozef, een os, een ezel en niet te vergeten God zelf, blijft natuurlijk het oerverhaal. Maar de belevenissen van de vrek Scrooge die bezocht wordt door drie geesten, is de klassieker onder de kerstverhalen. Dickens verhaal is al van 1843, maar blijkt nog behoorlijk mee te kunnen. Zo speelde Bill Murray een komische moderne Scrooge in de gelijknamige film. Nog leuker was de Muppets uitvoering of de omgekeerde versie van Black Adder, waarin de vrijgevige Scrooge tot inkeer komt en net als iedereen egoïstisch wordt. ‘Naar de maan met dat vrolijke kerstfeest!’

Tweede zang:

"Wie en wat bent u?" vroeg Scrooge.

"Ik ben de geest van voorbije Kersttijden." (p. 39)

Minder populair en klassiek als Dickens zijn de kerstverhalen van de Zweedse schrijfster Selma Lagerlöf. Toch roepen ze dezelfde 19^e eeuwse sfeer op. Dat in die eeuw volksvertellingen gepopulariseerd werden tot sprookjes (denk aan de gebroeders Grimm die oude dametjes opzochten en hun verhalen optekenden), is aan beide schrijvers te merken. Lagerlöf (Zweden,1858-1940), bekend van Nils Holgerson, is een romantisch sprookjesverteller. Van haar is nu de bundel Het kerstcadeau uit, met verhalen uit het begin van de 20^e eeuw. In het titelverhaal begint het nog realistisch, haast autobiografisch. Een klein meisje wil een boek voor kerst en krijgt alleen maar pakjes met naaispullen. Ze denkt dat haar broers haar voor de gek houden, maar gelukkig is het laatste cadeau een boek. Maar het is in het Frans. Toch heeft het mooie platen en blijkt het uiteindelijk het mooiste cadeau; ze leert er meer Frans van dan op school. Ondanks het zoetsappige eind, is het verhaal nog met een zekere relativering geschreven. Die relativering zit ook nog enigszins in De rattenval, waarin een filosofische zwerver een les leert doordat hij voor de verandering eens aardig ontvangen wordt. En het verhaal De doodskop is als laatste aan te raden. Het bevat naast een moraal en sprookjeselementen ook horror, iets waar Dickens ook gretig gebruik van maakte. Voor de rest zijn het vooral clichésprookjes, misschien nog leuk om voor te lezen aan niet veeleisende kinderen. Het verschrikkelijk mierzoete In Nazareth kun je echter beter geheel overslaan.

Selma Lagerlöf Het kerstcadeau (8 verhalen in 102 bladzijden) is een aardige bundeling met zoetige ouderwetse sprookjes. Dus geheel in de geest van voorbije kersttijden.

 

Derde zang:

"Ik ben de geest van het tegenwoordige Kerstfeest," zei de geest.

"Kijk mij aan!"

Scrooge deed het met eerbied. (p. 64)

Om in één keer van Dickens en Lagerlöf naar het heden te gaan, is wat snel. Ik sla daarbij stapels aan imitatie Dickensverhalen over. Zoetsappiger, grimmiger, met moderne elementen en verteltechnieken. Toch is de overgang naar het kerstverhaal van Roddy Doyle heel gemoedelijk. We verplaatsten ons naar een Ierse pub waar twee broers elkaar ontmoeten na een scheiding van twintig jaar. Een rechtlijnig verhaal over verleden, vergeven en verzoenen volgt. Wat is er tussen de broers in het verleden misgegaan? Ze zetten zich over de schroom heen en vertellen over vroeger. Humoristische en ook schrijnende jeugdherinneringen delen de broers onder het genot van een Guinness of twee. Kerst speelt geen verplicht decor voor dit verhaal. Wel de kerstgedachte van verzoening door middel van verhalen vertellen over het verleden. En het voornemen deze gedachte elke gewone dag in acht te blijven nemen. De titel zegt het al; Niet alleen voor kerstmis. Doyle maakte naam met de Barrytown trilogie (The Commitments, The Van en The Snapper) en met A star called Henry. Sociaal realisme uit Ierland met een vette komische noot. De komische noot in dit verhaal is gelukkig niet zo vet aangezet. Milde humor voor een gemoedelijk ‘light’ kerstfeest.

Roddy Doyle Niet alleen voor kerstmis (1 verhaal in 95 bladzijden) is een geestig hedendaags kerstverhaal.

 

 

Vierde zang:

"Geest van de toekomst! Ik vrees je meer dan een van de andere spoken." (p. 96)

"Ik zal Kerstmis vieren in mijn hart en het wezen ervan in mij vasthouden gans het jaar door." In zielsangst greep Scrooge de hand van het spook. (p. 116)

Kerstmis heeft veel meer met toen en nu dan met later te maken. In heden het verleden door laten werken, lijkt de strekking van de traditionele kerstverhalen. Wat zeg ik, van het hele kerst beleven. Kijk naar de Pieck-landschapjes op kaarten en in de huizen van kerstmisverslaafden, luister elk jaar weer naar die zelfde liedjes, al dan niet in andere uitvoeringen. Zo te zien is er nog genoeg toekomst en vreest niemand het einde der kerstmistijden, zoals Scrooge dat nog deed.

David Sedaris is zelfs totaal niet bang, al wordt het horror in de kerstmistoekomst. Hij lijkt er, in de V.S., al middenin te zitten. In zijn verhalenbundel Holidays on ice wordt het totale kerstcircus opgevoerd. De traditionele of misschien nog hedendaagse kerstgedachte is voorgoed verdwenen. Enkel uiterlijk vertoon, egoïsme en cynisme blijven over in het winter wonderland van Sedaris.

Is dit een sombere en negatieve toekomstvisie? Ja, want, om de woorden van Scrooge aan te halen, ‘we hebben natuurlijk helemaal geen recht om vrolijk te zijn’, nu en in de toekomst. Nee, want Sedaris’ toekomstige kerst is zo geestig dat zelfs Scrooge zijn zielsangst zal vergeten door het lachen.

Zo gaat zijn titelverhaal over zijn ervaringen als fulltime kabouter in warenhuis Macy’s. Hij verhaalt over de sollicitatieprocedure (‘Gaat uw interesse uit naar een fulltime betrekking als kabouter of wilt u kabouter zijn in de avonduren of de weekends?’) en de driedaagse cursus, inclusief doventolk, een kaboutergids en instructievideo. Eenmaal aan het werk als fotokabouter begeleidt hij duizenden angstige kinderen naar de schoot van de Santa Claus van dienst. Dit alles onder het strenge oog van zeurende ouders die alleen maar willen dat hun kind goed op de foto komt.

Naast dit schitterende verhaal bevat de bundel ook wat kortere stukken. Bijvoorbeeld een bijtende recensie over kerstopvoeringen van lagere scholen. ‘De zesjarige Shannon Burke slaagt er in haar rol van Maria maar nauwelijks in zichzelf als een geloofwaardige maagd te presenteren.’ Veel zwartgallig kerstmateriaal in de nieuwsbrief van de familie Dunbar. Moeder Jocelyn doet de hele recente geschiedenis uit de doeken. Het begint met de Vietnamese bastaarddochter van haar man die met Halloween ineens voor de deur stond. En vervolgt met de bruiloft van dochter Jacki met de totaal getatoeëerde Timothy en hun opkomst zijnde, waarschijnlijk ook al snel betatoeëerde baby. Maar ondanks het verlies dat we hebben geleden en de opkomende rechtszaak, hebben we een kerstboom.

Echt veel komischer kan het niet worden, dacht ik, tot ik het slotverhaal las over de gefortuneerde buren die elkaar aftroeven. Eerst in rijkdom (een schaatshal laten aanbouwen tegenover een bioscoop met zeven zalen) en vervolgens in liefdadigheid met kerst. De ene buurman staat op de kerstkaart met de mijnwerker aan wie hij zojuist een long heeft geschonken. Maar dan slaan de andere buren terug. Buurvrouw staat haar beide borsten, haar tanden en haar rechterbeen af. Alleen blijken deze organen niet te transplanteren. Maar door ze te voederen aan een nest stervende bordercollies wisten ze toch meer belangstelling te trekken dan de liefdadigheden van de buren. Dit alles in het kader van het thema: ‘Kerstmis betekent geven totdat je bloedt.’

David Sedaris Holidays on ice (6 verhalen in 119 bladzijden) is een verzameling volslagen hilarische kerstverhalen. Geen twijfel mogelijk; er is een kerstmistoekomst voor de vrijgevige en voor de vrekkige Scrooge.

 

Vijfde zang:

"Wie hebben we daar?"

"Ik. Je oom Scrooge. Ik kom bij je eten."

"Vrolijk kerstfeest."

"Vrolijk kerstfeest." (p. 125)

Ricco van Nierop

*Een kerstvertelling van Charles Dickens is opnieuw uitgegeven door Atlas in de dikke bundel Kerstverhalen, naast verhalen van Borderwijk, Hemmerechts, Naipaul en Gogol. De citaten die ik als tussenkopjes gebruikt heb, komen echter uit de oude vertaling van Anton Coolen, in 1989 uitgegeven bij La Rivière & Voorhoeve.